روایت تاریخی

قبل از شروع مبارزات[1] امام علیه‌السلام با صدايي رسا فرياد ‌زدند: أَ مَا مِنْ مُغِيثٍ يُغِيثُنَا لِوَجْهِ اللَّهِ! آيا فرياد رسي نيست كه برای خدا ما را ياري كند؟ أَ مَا مِنْ ذَابٍّ يَذُبُّ عَنْ حَرَمِ رَسُولِ اللَّه! آيا مدافعی نيست كه از حرم رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم دفاع كند![2]

ندامت و توبۀ حُرِّ بْنِ يَزِيدَ ريَاحِي پس از استغاثۀ امام علیه‌السلام

با اين ندا، لرزه‌اي به جان حُرِّ بْنِ يَزِيدَ ريَاحِي افتاد و از خواب غفلت بيدار شد و به سمت عُمَرِبْنِ سَعد رفت و گفت: آيا تو واقعاً مي‌خواهي با اين مرد بجنگي؟ اِبْنِ سَعد گفت: آري به خدا قسم؛ جنگي خواهم كرد كه كمترين چيز آن جدا شدن سرها از پيكر و دست‌ها از بدن باشد!

حُرّ از عمربن سعد جدا شد و به سمت سربازان خودش رفت، در حالي كه بدنش مي‌لرزيد و قصد حركت به سمت امام علیه‌السلام را داشت[3] كه در اين هنگام  ْمُهَاجِر بْنِ أَوْس به حرّ گفت: كار تو مرا به شك انداخت؛ اگر از من در مورد شجاع‌ترين مرد كوفه سؤال كنند، كسي جُز تو را نام نمي برم؛ چرا مي‌لرزي؟ چه كار مي‌خواهي بكني؟ حُرّ پاسخ داد به خدا قسم! خودم را بين دو راهي بهشت و جهنّم مي‌بينم؛ به خدا سوگند! جُز بهشت را انتخاب نمي‌كنم، هر چند در اين راه تكّه‌تكّه شوم. آن گاه سوار اسبش شد، در حالي كه دست‌هايش را بر سر گذاشته بود به گزارشی همراه پسرش علي و به گزارش دیگر، همراه غلامش به سمت ياران امام رفت و اين گونه مي‌گفت:[4] خدايا ! به سوي تو باز مي‌گردم؛ توبه مرا قبول كن، زيرا دل اولياي تو و فرزند دختر پيامبرت صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را لرزاندم.

حُرّ خدمت امام علیه‌السلام رسيد و عرض کرد: فدايتان شوم! من همان كسي هستم كه همراه شما آمدم و كار را بر شما سخت گرفتم. به خدا قسم! نمي دانستم اين مردم كار را به اينجا مي‌رسانند؛ من اكنون به درگاه الهي توبه مي‌كنم! آيا راهي براي توبه من هست؟ توبه‌ام قبول مي‌شود؟ امام علیه‌السلام فرمودند: نَعَمْ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْكَ فَانْزِل؛ بله خداوند توبه تو را مي‌پذيرد؛ از اسب پایین بیا و استراحت كن. حُرّ عرض کرد: اگر اجازه بدهيد سواره باشم بهتر از اين است كه پياده شوم تا در راه شما بجنگم و پايان كار من و پياده شدنم با شهادت در راه شما باشد. به گزارشی دیگر گفت: من اوّل كسي بودم كه راه را بر شما بستم، پس اجازه بدهيد نخستین كسي باشم كه در راه شما كشته مي‌شوم.[5]

حُرّ پس از پیوستن به امام علیه‌السلام عرض کرد: وقتی از کوفه حرکت می‌کردم صدایی از پشت سرم شنیدم که می‌گفت ای حُرّ شاد باش که به سوی خیر می‌روی؛ برگشتم امّا کسی را ندیدم. با خودم گفتم تو را به جنگ حسین علیه‌السلام پسر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌فرستند؛ انتظار خیر داری؛ امّا همواره در فکرم بود که به شما ملحق شوم. سیّدالشهدا علیه‌السلام فرمودند اکنون به خیر رسیدی.[6]

این آزادمرد آزاد شده به دست سیّدالشهدا علیه‌السلام، از حضرت اذن ميدان گرفت. قبل از مبارزه‌اش جلوی لشکر عمربن سعد ایستاد و ضمن نصیحت آن‌ها و یادآوری جایگاه اباعبدالله، سعی کرد آن‌ها را از جنگ با امام علیه‌السلام باز دارد؛ امّا سخن برحقِّ حُرّ هم در دل سنگین و پر از مال حرام دشمنان اثر نکرد. دوباره خدمت امام برگشت[7]و سپس راهي ميدان شد و بعد از جنگ نماياني، شمار زيادي از دشمنان را به درك فرستاد. حُرّ به همراه زُهَيْرِ بْنِ قَيْن به دشمن حمله كردند و هر گاه هر كدام گرفتار مي‌شدند، ديگري او را ياري مي‌كرد.[8] عُمَرِبْنِ سَعد به حُصَينُ بْنِ تَميم دستور داد با ۵۰۰ سوار آن‌ها را تير باران كردند، اسب حُرّ را پی کردند و حُرّ از اسب به زمين افتاد؛[9]باز هم بی‌اسب و پياده مي‌جنگيد، تا اينكه گروهی او را محاصره كردند و به درجه رفيع شهادت رسيد. هنوز جان در تن داشت و خون تنش جاري بود كه امام علیه‌السلام به بالينش آمدند.[10] [نمي دانم شايد باورش نمي‌شد كه سیّدالشهدا به بالینش بيايد؛ آخر او اوّل بار راه را بر امام علیه‌السلام بسته بود!] امام علیه‌السلام سرش را به دامن گرفتند و گرد و غبار از صورتش پاك كردند و فرمودند: أَنْتَ الْحُرُّ كَمَا سَمَّتْكَ أُمُّكَ حُرّاً فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ [11]. اي حُرّ تو آزاد مردي، همچنان كه مادرت تو را حُرّ ناميد كه در دنيا و آخرت آزاد باشي.[12]